Στέλλας - Ροζάνας Γαϊτανίδου* : Η κρυμμένη από τις "ειδήσεις" αλήθεια

"Πας άνθρωπος οφείλει να μάχεται 

και να υποσκάπτει τα θεμέλια 

των καλώς κείμενων» (Αν. Εμπειρίκος) 

H έντυπη δημοσιογραφία περνά κρίση. Δεν οφείλεται στην σημερινή οικονομική κρίση, ίσα ίσα αυτή άρχισε την εποχή της οικονομικής ευημερίας. 

Η ιδεολογία της σύγχρονης εποχής, που είναι η «ευκολία», αυτή η ευκολία χωρίς κοινωνικά αντανακλαστικά, πέρασε αβασάνιστα στον τύπο και οδήγησε στην ασημαντότητα της πληροφόρησης.

Χρονικά θα λέγαμε πως άρχισε από τότε  που η τηλεόραση πήρε  την κυρίαρχη θέση ιεραρχικά στην βαθμίδα των μέσων ενημέρωσης και αναπαρήγαγε το ιδεολογικό της μοντέλο. 

Η τηλεοπτική είδηση, ριζικά αντίθετη με την ιδεολογία της πληροφόρησης, προκειμένου να δώσει στον τηλεθεατή την ηδονή, επικεντρώνεται στην αμεσότητα του γεγονότος, ει δυνατόν στην αναμετάδοση εν τη γενέσει του. Σκοπός της είναι να  συγκεντρώσει όλη την σημασία της είδησης στην οπτική εικόνα  και μόνον. Αυτή η λογική περιέχει μια  τραγικά λανθασμένη υπεραπλούστευση, ότι δηλαδή, αυτό που βλέπω είναι και αυτό που κατανοώ.

Μια  άλλη λανθασμένη αντίληψη που κληροδότησε η τηλεόραση είναι αυτή της επικαιρότητος . Η κάλυψη της επικαιρότητος ως μια υπερπληθώρα γεγονότων που συμβαίνουν στον κόσμο, χωρίς κανένα κριτήριο επιλογής η σαν μόνο κριτήριο επιλογής, τον εντυπωσιασμό και το ψυχολογικό σοκάρισμα που μπορεί να προκαλέσουν. 

«Δεν κάνουμε τίποτα άλλο από το να καταγράψουμε το εφήμερο φτιάχνοντας ιστορία από τα γεγονότα του χωριού όλο βοή και αντάρα ελπίζοντας να καταπλήξουμε τον Χρόνο …μόλις όμως στρίψουμε την γωνία, ο κόσμος μπορεί να αποκοιμηθεί πάλι, για όσο χρόνο του 'χει απομείνει» λέει ο Φερνάντο Πεσσόα. 

Ειδήσεις  θνησιγενείς, προορισμένες για την Λήθη, μόλις αναδυθούν στο "φως της  επικαιρότητος". Και  τι γίνεται με εκείνες τις ειδήσεις –ίσως και οι μόνες με μια νότα διαχρονικότητος- που δεν έχουν οπτικό περιεχόμενο ;

Αυτές –υπό την καινούργια τάξη πραγμάτων- δεν δύνανται να αποτυπωθούν, γιατί το κείμενο δεν έχει πια αξία παρά μόνο ως λεζάντα.

Ο χρόνος της  είδησης έχει επίσης μεταλλαχτεί . Η ακαριαία  αναμετάδοση των γεγονότων, που μόνο η τηλεόραση ή το ραδιόφωνο μπορεί να πετύχει, έχουν κάνει τον ημερήσιο τύπο να φαίνεται γερασμένος σ’ ένα κυνήγι  με  την είδηση του "τόσο κοντά και συγχρόνως τόσο μακριά". Ο τύπος γέρασε από τότε που αντιμετώπισε  το κοινό του –τους πολίτες- ως τηλεθεατές. Ο χρόνος όμως  αντιμετωπίζει βιαστικά όσους τον αντιμετωπίζουν βιαστικά.

 Τέλος μια άλλη έννοια –ίσως η πιο θεμελιώδης- έχει τροποποιηθεί. Αφορά την αλήθεια της είδησης. Κάποτε ένα γεγονός εθεωρείτο αληθινό όταν είχε κριτήρια αντικειμενικά, αυστηρά, επαληθευμένα από συγκεκριμένες πήγες. Σήμερα είναι αληθινό γιατί απλά η τηλεόραση και τα αλλά μέσα το επαναλαμβάνουν.  Εάν η τηλεόραση παρουσιάσει μια είδηση, αμέσως το ραδιόφωνο και ο τύπος την αναμεταδίδουν ... η αναμετάδοση εγγυάται και την αλήθεια της. Δεν μπορούν πλέον να ξεχωρίσουν δομικά μεταξύ τους  το αληθινό από το ψεύτικο.

«Όταν δεν υπάρχει γύρω μας τίποτα το αληθινό, πώς να υποψιαστούμε ότι όλα είναι ψεύτικα;» αναρωτιέται ο Λιαντίνης.

Αχ αυτή η αλήθεια τι βάσανο που είναι!

“Η αγάπη για την αλήθεια με κάθε θυσία είναι ένα πάθος που δεν αφήνει τίποτα απείραχτο και στο οποίο τίποτα δεν αντιστέκεται. Είναι ένα βίτσιο, μία βοήθεια, καμιά φορά, ή ένας εγωισμός” θα πει με κάποια ειρωνική διάθεση ο Καμύ.

Ο Αριστοτέλης –όχι αυτός που πούλησε την ψυχή του στο διάολο- ο άλλος, ο Σταγειρίτης, είπε κάτι πιο πύρινο «δεῖν ἐπὶ σωτηρίᾳ γε τῆς ἀληθείας καὶ τὰ οἰκεῖα ἀναιρεῖν,» (φαίνεται ότι είναι καλύτερα και πρέπει, προκειμένου να σώσουμε την αλήθεια, να αρνηθούμε τα πιο φιλικά μας άτομα ή ακόμα και τις δικές μας απόψεις). Το κύριο είναι ότι δεν τα είπε μόνο αλλά τα επιβεβαίωσε με τις πράξεις του όταν αναγκάστηκε να διαφωνήσει με τον αγαπημένο του δάσκαλο τον Πλάτωνα. Και δεν το έκαμε έτσι, αβίαστα, αλλά με πόνο ψυχής! Αυτός, που μέχρι το τέλος της ζωής του έλεγε για τον Δάσκαλο του «είναι βλασφημία να μιλά κάποιος κακός για τον Πλάτωνα ακόμα κι αν είναι να πει έναν καλό λόγο».

Αυτό προϋποθέτει ότι, αυτός - ο δημοσιογράφος εν προκειμένω - που απευθύνεται στο κοινό με σκοπό την πληροφόρηση του, θα πρέπει ο ίδιος να 'ναι αποστασιοποιημένος από την βουή του κόσμου, τόσο, όσο χρειάζεται για «να συλλογάται ελεύθερα, άρα να συλλογάται και καλά», κατά πώς έλεγε ο συμπατριώτης μου, ο Ρήγας  ο Βελεστινλής.

Σήμερα οι δημοσιογράφοι είναι αναμειγμένοι σε όλα τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ακόμα και σε γραφεία τύπου θεσμικών οργάνων εξουσίας, όπως κυβερνητικών, στρατιωτικών, θρησκευτικών, οικονομικών ,πολιτιστικών κ.λπ.. Έχουν, κοντολογίς, κάνει τόσους πολλούς «φίλους», που είναι δύσκολο να τους αρνηθούν.

Συναγωνίζονται στο μάρκετινγκ και δεν έχουν χρόνο για τον πόλεμο ιδεών, αναζητούν το φλας της επικαιρότητος και δεν θυσιάζουν την χωμάτινη όραση τους στο φως της αλήθειας.

Και ειλικρινά δεν θα μ’ ένοιαζε για όλα αυτά, αν ο φυσικός αποδέκτης-στόχος  αυτής της «έντεχνης» διαστροφής δεν ήταν ο πολίτης. Αυτόν προσπαθούν να πείσουν -και τα έχουν καταφέρει- ότι με το να κάθεται αναπαυτικά στον καναπέ του – ενώ περνούν μπρος στα μάτια του ένας παταγώδης καταιγισμός εικόνων βίαιων η θεαματικών- μπορεί να έχει σοβαρή πληροφόρηση. 

Θα μου πείτε, η εικόνα είναι όσο χίλιες λέξεις.

Αλλά και οι Ινδιάνοι έλεγαν ότι η φωτογραφία  φυλακίζει την ψυχή! Εγώ θα 'λεγα ότι φυλακίζει την φαντασία. Θυμήθηκα ένα  άρθρο γραμμένο το 1900, στην Ληξουριώτικη εφημερίδα «Μύδρος», στο blog 365335 Ιωσηφ Β. Λουκέρης. Το άρθρο από μόνο του έχει τόσο κάλος, τέτοιο αυθορμητισμό και γενναιοδωρία,  που νόμισα ότι βγήκε από την πέννα του Εμπειρίκου. 

«ων τα βλέμματα συναντώμενα κατά τας διαφόρους αυτών τήδε κακοίσε σπινθηροβόλους διευθύνσεις διεσκόρπιζον την γλυκείαν συμπάθειαν, ήτις συνοδευομένη υπό του λάθρου εκείνου μειδιάματος και της μαγευτικής μελωδίας της Μουσικής καθίστατο βασιλίς και κυρίαρχος της τρυφής και ωραιότητος του ιδανικού τούτου κόσμου». 

Αν υπήρχε φωτογραφία σ’ αυτό το άρθρο, μετά από 114 χρόνια θα είχε ξεθωριάσει, το κείμενο όμως από μόνο του είναι μια εικόνα, μια εικόνα που απευθύνεται στην φαντασία του κάθε αναγνώστη να την πλάσει στο δικό του χρόνο και χώρο, στα δικά του βιώματα.

Και μόνο με την φαντασία μπορείς να δεις και να ζητήσεις μια ζωή στο αύριο πέρα από τις αθλιότητες του σήμερα.

 «έτσι φτάσαμε στο σημείο να μην τολμά ουτ’ ένας από μας να πατήσει το πόδι του λίγο πιο έξω από τα γήινα. Οποταν και η άλλη μας διάσταση φυσικό είναι να μας ξεφεύγει .» (Οδ. Ελύτης)

H πλεκτάνη - η πιο επικίνδυνη για μένα - δεν είναι αν αυτή καθαυτή η υπερπληροφόρηση είναι στην ουσία της υπο -πληροφόρηση, αλλά η αντίληψη εκείνη ότι η πολιτική σκέψη, η διαμόρφωση της πολιτικής οντολογίας, είναι μια υπόθεση «εύκολη». Όχι, αγαπητοί φίλοι. Το να είσαι ενεργός πολίτης, το να συμμετέχεις ενεργά στο δημοκρατικό γίγνεσθαι, το να διατηρείς μια ανεξάρτητη σκέψη είναι υπόθεση δύσκολη. Ένα βάσανο είναι! 

«Η απελευθέρωσις του κόσμου δεν γίνεται μόνο με την πάλην των τάξεων. Πας άνθρωπος οφείλει να μάχεται και να υποσκάπτει τα θεμέλια των καλώς κείμενων» (Αν. Εμπειρίκος)

Δυστυχώς η «ευκολία» είναι στοιχείο της ανθρώπινης φύσης. Πόσα όμως ανταλλάγματα  πρέπει να πληρώσεις για να την έχεις! Πόσο εύκολα η δημοκρατία αυτή, που εξ ορισμού είναι «να κυβερνάς και να κυβερνιέσαι» έγινε εξουσία μέσω αντιπροσώπων! Πόσο εύκολα όλα τα «αναφαίρετα» δικαιώματα  που είχαμε ως πολίτες ένα προς ένα  εξανεμίζονται από αυτούς που εμείς δώσαμε το δικαίωμα να μας αντιπροσωπεύουν "για το καλό μας". Κι όλα καταλήγουν στον αναστεναγμό «κάποτε ήταν..» η «αν γινόταν να..».

Σπανίως, πολύ σπανίως να δούμε κυβερνήσεις να σκέπτονται και να ενεργούν υπέρ του πολίτη. Μην πλανηθείτε και θεωρήσετε ότι οι κυβερνώντες είναι  καλοί.. Είναι γιατί σ’ αυτήν την κοινωνία υπάρχει ένα σημαντικό ποσοστό πολιτών με αυτόνομη ή αλλιώς μη εξαγοράσιμη σκέψη. Και δεν μιλώ για την διανόηση φευ! «Το μεγαλύτερο θάρρος το πιο υπολογίσιμο είναι αυτό που διαθέτει ο ανώνυμος άνθρωπος» (Οδ. Ελύτης). 

Και μια που είπα αυτήν την φράση, «σπανίως, πολύ σπανίως», θυμήθηκα πώς την χρησιμοποίησε ο Πλάτων –στο μεγαλύτερο φιλοσοφικό δοκίμιο όλων των εποχών περί έρωτος -στον Φαίδρο, στο σημείο που ο Σωκράτης μιλά για τον παράνομο έρωτα.

«Εάν τουναντίον μεταχειρίζωνται τρόπον ζωής κάπως αγοραίον και αντίθετον προς την φιλοσοφίαν, αν και έντιμον, είναι ενδεχόμενον εν καιρώ μέθης ή άλλης τινός    αμελείας   .., και να προτιμήσωσι την υπό του όχλου μακαριζομένην εκλογήν, και να επιδοθώσιν εις την απόλαυσιν· και μετά την εκπλήρωσιν ακολουθούσι κατόπιν την αυτήν οδόν, αλλά σπανίως, επειδή η πράξις των δεν επιδοκιμάζεται από όλην την διάνοιαν.’’

Ποσό υπέροχα βγάζει όλο αυτόν τον βασανισμο! Αλλά θα μου πείτε τι σχέση έχει εδώ το σχόλιο του Πλάτωνος περί έρωτος; «ΓΟΝΙΜΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΕΡΩΤΑΣ: επειδή κι ο έρωτας είναι δύσκολος. Έρωτας του ανθρώπου για τον άνθρωπο: ίσως αυτό να 'ναι το δυσκολότερο απ' όσα μάς έταξεν η μοίρα.», θα πει ο Ρίλκε.

Δύσκολος και σπάνιος στις μέρες μας κι αυτός, όπως και η εκπαίδευση του να είσαι πολίτης.

*Η Στέλλα - Ροζάνα Γαϊτανίδου είναι ιατρός Καρδιολόγος - Ηλεκροφυσιολόγος. Κατάγεται από τον Βόλο και ζει στην Αθήνα. Επισκέφθηκε το Ληξούρι, πρώτη φορά, το περασμένο καλοκαίρι και διέρχεται με επιτυχία το στάδιο  δοκιμότητος του "οπαδού του Ληξουρίου". Την ευχαριστούμε γι αυτό το άρθρο - πραγματεία, μια βαθιά τομή στο ζήτημα των σύγχρονων Μ.Μ.Ε..